THẦN TÌNH YÊU TRONG THẦN THOẠI ẤN ĐỘ VÀ HI - LA

 Tình yêu là một thứ tình cảm thiêng liêng của con người - đó là sự giao cảm, rung động giữa những người khác giới, cơ sở gây dựng nên một mối quan hệ yêu đương và nảy sinh nhu cầu gắn bó. Ai cũng từng một lần trải qua cảm giác yêu và được yêu, cũng từng đắm say trong những cung bậc cảm xúc của tình yêu, bởi đây là một thứ tình cảm tự nhiên, tự nguyện mà mang “tính tất yếu” ở mỗi con người. “Ông hoàng thơ tình” Xuân Diệu cũng đã có những vần thơ nói về vai trò của tình yêu với cuộc sống như: “Làm sao sống được mà không yêu/ Không nhớ, không thương một kẻ nào”. Tuy nhiên, trong thời khởi thủy, con người không lí giải tình yêu theo tư duy minh triết như vậy, mà lại có xu hướng lí giải theo tư duy hồn nhiên, ngây thơ của con người lúc bấy giờ, họ cho rằng tình yêu là do ra thần tình yêu – một đấng siêu nhiên của tiên giới đã ban phát, dùng những mũi tên màu nhiệm để gắn kết tình yêu giữa những con người, mang lại cho họ một cuộc sống hạnh phúc. Và họ tôn sùng những đấng siêu nhiên ấy bằng tất cả lí trí và niềm tin. Sáng tạo ra những vị thần không chỉ là cách lí giải hiện tượng tinh thần, mà còn để tôn thờ. Điều đặc biệt nhất, đó chính là cùng một vị thần được sáng tạo bởi trí tưởng tượng của con người (thần tình yêu), cùng thực hiện một chức năng là mang lại tình yêu và hạnh phúc cho con người, nhưng ở mỗi khu vực khác nhau lại thì hình tượng của vị thần này lại được xây dựng với nét đặc trưng riêng biệt. Đó chính là sự khác biệt của thần tình yêu Kama trong thần thoại Ấn Độ và thần Eros hay Cupid trong thần thoại Hi – La.

      Trong các bộ thần thoại của dân tộc mình, hình tượng của vị thần tình yêu Kama (Ấn Độ), Eros/ Cupid (Hi – La) dù có chung chức năng, vai trò nhưng ở mỗi khu vực lại có cách xây dựng hình tượng nhân vật khác nhau, thể hiện được đặc trưng tư tưởng, tư duy văn hóa của mỗi vùng miền. Nếu ở Hi – La có nền văn hóa gốc du mục, ảnh hưởng đến tư duy của người dân nơi đây, làm nên sự phóng khoáng, cởi mở trong tư duy. Cũng do đó mà hình tượng của thần tình Cupid cũng được xây dựng độc đáo, là một đứa trẻ tinh nghịch, ranh ma hay một người đàn ông tuấn tú, khôi ngô. Khi thần tình yêu Cuppid là một chàng trai trưởng thành, khôi ngô, ta còn có thể cảm nhận được tinh thần mạnh mẽ, độc lập, quyết đoán khi chinh phục khó khăn, trở ngại của cư dân gốc du mục, một nét điển hình trong văn hóa, lối sống của người dân Phương Tây cổ đại. Thể hiện qua chi tiết thần Cupid làm trái với mệnh lệnh của mẹ Venus hay vượt qua mọi chướng ngại, thử thách để tìm lại được tình yêu với nàng Spyche.

Tư duy gốc nông nghiệp của cư dân Ấn Độ cũng được phản chiếu rõ rét qua cách xây dựng hình tượng của thần Kama. Đó là sự chuẩn mực từ nhân dạng đến phẩm cách. Chỉ qua tên gọi của vị thần Kama thôi, ta thấy được cả một tín ngưỡng văn hóa đặc trưng của cư dân nông nghiệp – đó chính là tín ngưỡng phồn thực. Bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ thần Linga và Yoni, người dân Ấn Độ cho rằng, nguyên nhân sinh sôi nảy nở trong trời đất là do sự phối hợp của giống đực ( purusa ) và giống cái ( prakriti ). Hai giống ấy có mặt ở khắp mọi nơi, luôn luôn tìm gặp nhau theo ý muốn tự nhiên. Nghĩa của từ Kama chính là vậy.

Tuy có sự khác nhau về tư duy và đặc trưng văn hóa của mỗi vùng miền nhưng nhìn chung, cả Kama của Ấn Độ và Cupid của Hi – La đều thể hiện được những vẻ đẹp lí tưởng về hình tượng của vị thần tình yêu, và cả hai vị thần này đều dùng sức mạnh và phép màu của mình để gắn kết những con người, mang đến cho họ tình yêu, hạnh phúc và sự gắn bó - cội nguồn của mọi sự sinh sôi. Vì vậy mà con người luôn mong mỏi nhận được mũi tên tình yêu của thần, chẳng hạn như lời mời mọc của người đời đối với thần Kama: “ Hỡi Kama! Thần có chiếc tên nhắm trúng đích. Cánh tên là sầu muộn, lòng tên là mong mỏi, mũi tên là dục tình, mong thần xuyên qua trái tim của con người”.

     Về hình tượng cụ thể, hai vị thần Kama và Cuppid được xây dựng với những “chất liệu” hoàn toàn khác biệt, từ những chi tiết về hình dáng và vật dụng mà hai vị thần này mang theo bên người. Nhưng hình dáng và vật dụng ấy  lại có điểm tương đồng, đó là những ý nghĩa vô cùng sâu sắc, hàm chứa những tư tưởng, đánh giá của người dân  hai vùng đối với tình yêu. Thần tình yêu Cupid của thần thoại Hi – La được lưu truyền với nhiều trích đoạn thần thoại khác nhau, sự khác nhau này là về hình tượng của thần tình yêu. Trước hết, thần Cupid là một vị thần khôi ngô, cưỡi trên lưng con thiên nga, tay cầm chiếc cung bằng gỗ cây sầu bi và mũi tên bằng lá trắc bá.

Hình tượng thiên nga, loài vật mà thần Cuppid dùng để di chuyển, đó là loài chim biểu tượng của tình yêu, bởi loài chim này luôn đi theo cặp, suốt đời chung thủy với bạn tình. Biểu tượng này ý chỉ tình yêu gắn bó, thủy chung giữa hai con người. Cung tên làm bằng gỗ sầu bi, gợi nhắc đến nỗi buồn thương da diết của đôi lứa khi yêu mà phải xa nhau, đây cũng là tư vị tất yếu của tình yêu. Còn mũi tên làm bằng bằng lá trắc bá lại gợi đến sự êm ái khi mũi tên ấy bắn vào các đối tượng, đó cũng là cảm giác thăng hoa, hạnh phúc  khi con người đắm mình trong tình yêu. Lá trắc bá còn có nhiều nhánh nhỏ,  mũi tên trắc bá ấy sẽ tác động đến mọi cung bậc cảm xúc của con người, dù êm ái nhưng chỉ cần liên quan đến tình yêu, người yêu thì cảm xúc của con người cũng rất dễ bị tác động. Vì vậy mà khi yêu người ta có thể vui – buồn, sôi nổi – trầm lắng, ngọt ngào – đắng cay.

Hình tượng  thần Cupid là một đứa trẻ có đôi cánh thiên thần và bộ cung tên được làm bằng vàng, người dân Hi – La xây dựng hình tượng này như muốn nói: tình yêu của con người cũng không khác gì “trò chơi của con trẻ”, có lúc nồng nhiệt, đắm say đấy nhưng lại có những lúc giận hờn thật bâng quơ, vu vơ, chẳng cần có lí do. Vì thần tình yêu là một đứa trẻ nên có sự tinh nghịch, hồn nhiên, chỉ cần muốn thì có thể bắn mũi tên vào bất cứ đối tượng nào, nên tình yêu là không có khoảng cách, giới hạn về tuổi tác, nghề nghiệp, địa lí và cả giới tính. Và cũng sự ngẫu nhiên đó nên có không ít sự chia li, đổ vỡ trong tình yêu vì không phù hợp.

 Nếu như thần tình yêu là một người già cả thì lại khác hẳn, vì với sự trải nghiệm của mình, thì vị thần ấy sẽ lựa chọn những đôi lứa phù hợp về tính cách cũng như tình cảm, sẽ không có những đau thương, đổ vỡ. Nhưng, như vậy lại không đúng với thực tế: tình yêu vốn nhiều thăng trầm. Có lẽ đây cũng chính là cái tinh tế của người dân Hi – La khi xây dựng thần tình yêu là một đứa trẻ. Cupid có đôi cánh thiên thần là biểu tượng cho sự tự do, thăng hoa của tình yêu, nhưng cũng gợi ra sự mong manh vì chỉ cần những biến động nhỏ thì tình yêu ấy có thể cất cánh bay đi. Và cung tên của vị thần “trẻ con” này là làm bằng vàng, nên khi bắn vào trái tim con người, sẽ tạo ra vết thương rớm máu, vì yêu không chỉ có hạnh phúc, mà còn là sự trải nghiệm đầy đau khổ.

Còn thần Kama của Ấn Độ lại là một chàng trai khôi ngô, tuấn tú ngồi trên chiếc xe do con chim vẹt kéo, cánh cung của thần làm bằng cây mía uốn cong; dây cung do đàn ong kết cánh lại với nhau, mũi tên làm bằng hoa xoài mềm mại. Trong đó, con vẹt biểu tượng cho sự thông minh, cho trí tuệ sáng suốt, chính sự sáng suốt này sẽ dẫn đường chỉ lối cho tình yêu để con người có thể lựa chọn và đi con đường đúng đắn, bằng phẳng nhất. Bởi tình yêu có đắm say nhưng cũng không thể đánh mất đi sự sáng suốt của lí trí. Cung tên là cây mía uốn cong, mũi tên hoa xoài, đây đều là những loại hoa thơm, quả ngọt ý chỉ tình yêu luôn mang lại cho con người cảm giác ngọt ngào, hạnh phúc. Ong cũng là loài vật biểu tượng cho tình yêu, bởi nó là sự vun vén, là những mật ngọt mà tình yêu mang lại cho con người. Thần Kama không chỉ xuất hiện một mình, mà còn dẫn theo các vũ nữ thiên thần Ápxara và các chàng trai thiên thần say đắm yêu đương Ganđacva và chúa xuân Vaxanta. Ở đây, thể hiện rõ tư tưởng gắn bó với thiên nhiên của người Ấn Độ, tình yêu nảy nở trong tự nhiên, và tình cảm của con người cũng gắn kết với vẻ đẹp của thiên nhiên.

Hoa xoài, con ong, cây mía là quà tặng của mùa xuân. Thần Kama đã lấy quà tặng ấy để làm chất liệu cho thứ vũ khí kì diệu của mình. Mùa xuân đến, thần đi khắp nơi, từ đồi núi xuống đồng ruộng, từ rừng xanh lên làng mạc để gieo giống tình yêu. Thần Kama còn được ca ngợi với các chiến công chiến thắng các vị thần của chủ nghĩa khổ hạnh như: Brahma, Shiva…thể hiện quan điểm, tình yêu luôn chiến thắng khổ hạnh, có thể vượt lên mọi giới hạn, vì dù ở thời đại nào thì con người cũng mang trong mình khát vọng yêu thương, khát vọng sống hạnh phúc.

Cách xây dựng hình tượng thần tình yêu của người dân Ấn Độ và Hi – La có sự khác biệt về hình dáng, vật dụng huyền nhiệm, nhưng dù có khác biệt thì đều hướng đến khắc họa những biểu tượng tình yêu cao đẹp, thứ mà các vị thần ấy mang bên mình, và ban phát xuống nhân gian.

      Như vậy, qua sự phân tích trên ta có thể thấy, cùng một hình tượng thần Tình yêu – một sản phẩm sáng tạo, hư cấu của con người thời kì cổ đại, nhưng ở mỗi khu vực khác nhau thì hình tượng của vị thần này lại không hoàn toàn giống nhau. Tuy vẫn giống nhau về chức năng, phép màu là mang tình yêu, hạnh phúc đến cho con người, nhưng do đặc trưng tư tưởng, tư duy văn hóa của mỗi vùng miền thì hình tượng vị thần này lại có sự khác biệt nhất định, không chỉ ở tên gọi Kama (Ấn Độ), Cupid (Hi – La) mà ngay cả hình dáng, vật dụng huyền nhiệm mang theo bên mình cũng khác nhau, biểu tượng cho những khía cạnh khác nhau của tình yêu. Nhưng điểm chung là vẫn phản ánh về tình yêu, những khía cạnh, cảm xúc chân thực nhất của tình yêu. Cuối cùng, ta có thể khẳng định: sự khác biệt này tạo ra sự độc đáo trong hình tượng nhân vật thần thoại, khác biệt không tạo ra sự mâu thuẫn mà mang đến cái nhìn đa dạng, truyền tải những nội dung phong phú, mang đến ý nghĩa tinh thần không chỉ cho con người thời cổ đại mà cho cả thế hệ nhân loại ngày nay.